اکینودرماتا (خارپوستان)
شاخه اکینودرمها شامل گروهی متنوع از بی مهرگان دریایی است که ستارههای دریایی، ستاره های شکننده، خارپوستان دریایی، جلبک خواران (sand dollars)، خیارهای دریایی و کرینوئیدها را در بر میگیرد.
این جانوران با تقارن پنجتایی، اسکلت درونی آهکی و سیستم آبی منحصر به فرد شناخته میشوند و نقش حیاتی در عملکرد و پایداری اکوسیستمهای دریایی ایفا میکنند. تاکنون حدود ۷۰۰۰ گونه زنده و نزدیک به ۱۳۰۰۰ گونه منقرضشده از این شاخه در سوابق فسیلی شناسایی شدهاند. خارپوستان از بی مهره گانی هستند که ساختمان بدنشان بیش از سایر جانوران بی مهره تکامل یافته است.
اکینودرمها به پنج رده زنده تقسیم میشوند:
- ستارههای دریایی (Asteroidea): دارای دیسک مرکزی و معمولاً پنج بازو، که بهعنوان شکارچیان دوکفهایها و سایر بیمهرگان عمل میکنند.
- مارسانان (Ophiuroidea): بازوهای بلند و باریک از دیسک مرکزی متمایز هستند و بیشتر به تغذیه تعلیقی از پلانکتونها میپردازند.
- خارپوستان دریایی (Echinoidea): بدن کروی یا مسطح با خارهای متحرک دارند و بهعنوان چمنخواران جلبک، نقش مهمی در تنظیم ساختار و دینامیک جنگلهای جلبکی (kelp forests) ایفا میکنند.
- خیارهای دریایی (Holothuroidea): بدن کشیده و نرم با اسکلت کاهشیافته دارند و با تغذیه از رسوبات، مواد مغذی را بازیافت میکنند.
- کرینوئیدها (Crinoidea): شامل ستارههای دریایی شاخهای یا ساقهدار هستند و با تغذیه تعلیقی از پلانکتونها نقش مهمی در شبکههای غذایی دارند.
از منظر تکاملی، اکینودرمها و مهرهداران از یک نیای مشترک منشأ گرفتهاند و شباهتهای جنینی آنها شاهدی بر این پیوند است. ویژگیهای منحصربهفرد اکینودرمها، بهویژه سیستم آبی و تقارن پنجتایی، دیدگاههای مهمی درباره تکامل دوطرفیان و تنوع بیمهرگان دریایی ارائه میدهد.
اکینودرمها عمدتاً بهصورت جنسی و از طریق باروری خارجی تولیدمثل میکنند، بهطوری که تخم و اسپرم در ستون آب آزاد میشوند. برخی گونهها نیز توانایی تولیدمثل غیرجنسی دارند و از طریق تجزیه و بازسازی میتوانند پس از آسیب، خود را بازیابی کرده و کلونی ایجاد کنند.
